W Polsce, w ostatnich latach świadomość dotycząca bezpieczeństwa procesowego instalacji znacznie wzrosła, jednakże niektóre zakłady, zwłaszcza zajmujące się produkcją na mniejszą skalę, marginalizują ten temat. Powtarzające się co jakiś czas awarie przemysłowe wznawiają dyskusje, lecz poniesione straty finansowe szybko odchodzą w zapomnienie. Konieczność poniesienia dodatkowych kosztów związanych ze stosowanymi zabezpieczeniami, czy samym przeprowadzaniem analiz bezpieczeństwa powodują, iż jest to ciągle dziedzina niszowa.

Trend dotyczący bezpieczeństwa procesowego istniejący w krajach zachodnich, gdzie pojęcie „Safety first” jest naczelnym hasłem działalności większości zakładów chemicznych, petrochemicznych i rafineryjnych, na stałe zakorzenił się w największych zakładach w Polsce, co może wskazywać, iż tendencja do skupienia się na aspektach bezpieczeństwa w najbliższych latach obejmie także mniejsze zakłady. W związku z tym, w przyszłości prawdopodobnie wzrośnie zapotrzebowanie na przeprowadzanie analiz bezpieczeństwa, zwłaszcza analiz HAZOP i na specjalistów z tego zakresu. Ich liczba nie tylko w Polsce jest stosunkowo niewielka. Jak wspomniano, FLUOR jest jedną z nielicznych firm w naszym kraju świadczącą kompleksowe usługi przygotowania indywidualnej procedury HAZOP, przeprowadzania analizy oraz koordynacji implementacji zaleceń po-HAZOP-owych w ramach realizowanych projektów lub jako odrębne zadanie, przez kilka zespołów analitycznych działających w ramach branży HSE (ang. Healt, Safety and Environment). Dział HSE to wyspecjalizowana jednostka FLUOR zajmująca się bezpieczeństwem procesowym, m.in. analizami bezpieczeństwa, w tym przeglądami HAZOP. Doświadczeni członkowie zespołu posiadają szeroką wiedzę z zakresu bezpieczeństwa procesowego, pozwalającą na zaproponowanie konkretnych rozwiązań projektowych czy proceduralnych, co przyspiesza proces analizy i pozwala na uzyskanie jeszcze lepszych wyników.

Wnioski wyciągnięte z wielkich katastrof przemysłowych, ale także niewielkich awarii instalacji procesowych udowadniają, że jedynie odpowiednio wcześnie skoncentrowana uwaga na aspekcie bezpieczeństwa, pozwala na uzyskanie właściwego poziomu niezawodności instalacji chemicznej.

Przegląd HAZOP można zastosować do zidentyfikowania zagrożeń w zakładach przemysłowych we wszystkich fazach „życia instalacji”: od koncepcji aż do likwidacji, jednak najbardziej efektywne jest przeprowadzenie przeglądu w trakcie projektowania, gdy wprowadzanie rekomendacji może zostać zrealizowane w ramach trwającego zadania i jednocześnie nie istnieje konieczność ingerencji / zatrzymania trwającego procesu, co pozwala na obniżenie nakładów inwestycyjnych. Dodatkowo umożliwia to zmniejszenie ryzyka jeszcze przed powstaniem instalacji. Przeprowadzenie przeglądu w fazie koncepcji pozwala na zidentyfikowanie potencjalnych zagrożeń, które powinny być uwzględnione w dalszej fazie projektowania. Na podstawie badania HAZOP przeprowadzonego we wstępnej fazie projektowania można uzyskać wskazania pomocne do wykonania bezpieczniejszego projektu technicznego. Badanie HAZOP jest także coraz częściej stosowane do okresowych przeglądów, które pozwolą na sprawdzenie, czy działanie instalacji jest zgodne z dokumentacją projektową i stanowiskową. Niejednokrotnie jest to wymóg ubezpieczyciela, jednakże można zauważyć, że same zakłady przemysłowe, bazując na doświadczeniu i danych historycznych dotyczących awarii i związanych z nimi aspektami finansowymi, ekologicznymi i społecznymi wprowadzają odpowiednie procedury narzucające wymóg przeprowadzania analiz HAZOP. W większych zakładach przemysłowych ten typ analizy jest standardowo stosowany w czasie modernizacji instalacji, co jest doskonałym sposobem identyfikacji, czy zmiany wpłynęły na bezpieczeństwo instalacji. W czasie rozruchu i wyłączenia instalacji z ruchu bezpieczeństwo w dużej mierze zależy od chronologii wykonywania działań oraz czynnika ludzkiego. Przegląd HAZOP może również być użyty w tych przypadkach, jednakże doświadczenie wskazuje, iż efektywniejsze są inne typy analiz bezpieczeństwa, np. HFA (ang. Human Factor Analysis). Korzystanie z usług firmy projektowej takiej jak FLUOR umożliwia odpowiedni wybór analizy i przeprowadzenie przeglądu na każdym etapie projektowania z możliwością zasięgnięcia opinii projektantów poszczególnych branż oraz ich uczestnictwa w samym przeglądzie.

Osiągnięcie akceptowalnego poziomu bezpieczeństwa jest coraz bardziej pożądane, ze względu na wzrastającą świadomość potencjalnego użytkownika oraz chęć podniesienia prestiżu firmy. Istotny jest także bilans ekonomiczny, z którego wynika, że potencjalne straty materialne (uszkodzenie, zniszczenie instalacji, przestoje, kary środowiskowe, koszty poniesione na usunięcie awarii, odszkodowania, ubezpieczenia itp.) wielokrotnie przewyższają koszty poniesione na zabezpieczenia.

Nadal jednak można zauważyć, że koszty związane z podniesieniem poziomu bezpieczeństwa sprawiają, że wiele firm ogranicza liczbę stosowanych analiz bezpieczeństwa, nie zważając na wydatki związane z możliwymi awariami, co nie jest podejściem właściwym. Przeprowadzenie jakościowej analizy HAZOP i dodatkowego etapu przeglądu – półilościowej oceny ryzyka, z uwzględnieniem kryteriów dostosowanych do konkretnej instalacji przemysłowej wraz z wprowadzeniem zaleceń po-HAZOP-owych pozwala na pracę instalacji w ramach kryterium ALARP (ang. As Low As Reasonably Practicable), czyli w ramach możliwie niskiego ryzyka z uwzględnieniem uwarunkowań ekonomicznych, społecznych, ekologicznych, technicznych oraz aspektów prawno-proceduralnych. Doświadczenie FLUOR zdobyte podczas realizacji zadań, w ramach zakresu związanego z analizami bezpieczeństwa m.in. analizami HAZOP, dla czołowych koncernów chemicznych, petrochemicznych oraz rafineryjnych w Polsce jak i za granicą, pozwoliły na wykreowanie doświadczonych zespołów działających efektywnie i wydajnie w przypadku indywidualnego klienta. Jeżeli klient posiada własną procedurę, matrycę ryzyka, czy określoną formę raportu, zespół badawczy dopasowuje strukturę przeglądu HAZOP do wymagań. W pozostałych przypadkach FLUOR udostępnia własną procedurę przeprowadzania przeglądu HAZOP, szablon raportu i opracowuje indywidualną matrycę ryzyka zgodnie z kryteriami klienta. Doświadczenie, elastyczność, operatywność i efektywność zespołu prowadzącego przegląd HAZOP oraz umiejętna aktywizacja członków zespołu analitycznego, może znacznie obniżyć koszty czasu realizacji analizy (czas pracy użytkownika / inwestora, aspekty ekonomiczne wynajmu zespołu prowadzącego) przy jednoczesnym zachowaniu jakości wyników przeglądu, co wpływa pozytywnie na całkowity bilans kosztów poniesionych na analizę HAZOP.

Zapewnienie bezpieczeństwa jest podstawowym obowiązkiem inwestora, czy użytkownika i należy o tym pamiętać przy każdym procesie inwestycyjnym oraz w czasie użytkowania instalacji. Analiza HAZOP, jako narzędzie do zapobiegania stratom, jest doskonałym wyborem dla ekonomicznego progresywnego i bezpiecznego zakładu przemysłowego.

Jolanta Janiec, Michał Kilian
Branża HSE, Fluor S.A.

Artykuł sponsorowany