Program INNOCHEM nie jest jeszcze na półmetku swojego działania, natomiast po dwóch konkursach można i należy mu się przyjrzeć, pomimo że to nie jest liczba, która pozwala na określenie w sposób statystycznie istotny występujących w nim tendencji. Niemniej każde podjęte działanie wymaga wyciągnięcia z niego wniosków i podejmowania decyzji, czy alokowane środki przynoszą spodziewane rezultaty. Komitet Sterujący, na podstawie studium wykonalności przygotowanego przez Polską Izbę Przemysłu Chemicznego w 2015 roku, nakreślił śmiały cel dla programu INNOCHEM na rozwój branży chemicznej w Polsce: „Poprawa pozycji konkurencyjnej na rynkach światowych polskiego sektora chemicznego poprzez wzmocnienie zdolności do generowania innowacyjnych rozwiązań we współpracy z sektorem nauki w perspektywie roku 2023”².

Przyjrzyjmy się wynikom I i II konkursu, aby rozważyć, czy i w jakim stopniu szanse, jakie daje Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBR), są wykorzystywane przez sektor, któremu środki są dedykowane.

Podstawy programu INNOCHEM

Poza celem głównym dla programu INNOCHEM wyznaczono szereg celów szczegółowych, ale przede wszystkim wyraźnie zakomunikowano, jaki jest zakres tematyczny konkursu. Obejmuje on najistotniejsze z punktu widzenia sektora chemicznego obszary do badań i rozwoju – od pozyskiwania surowca, poprzez wytwarzanie produktów podstawowych i specjalistycznych, kończąc na nowych technologiach³. W utworzonym dokumencie wskazano Zakresy Badań dla każdego Strategicznego Obszaru Badań i Rozwoju, które w sposób szczegółowy precyzują oczekiwania NCBR w stosunku do przedstawianych prac konkursowych. Zabezpieczono się także przed ryzykiem odrzucenia projektów, które mogłyby być bardzo istotne z punktu widzenia założonego celu głównego programu.

Utworzono dwa obszary horyzontalne mające zastosowanie do wszystkich elementów łańcucha B+R, tj.:

•  optymalizacja prowadzonych procesów;

•  niskoemisyjne technologie wytwórcze.

Dzięki tym zapisom udało się usystematyzować oczekiwania w stosunku do prac innowacyjno-wdrożeniowych, przy zachowaniu możliwie dużej różnorodności tematów. Jednocześnie w oparciu o regulamin⁴ wynikający z rozporządzenia MNiSW⁵ wyeliminowano wszystkie inwestycje, które mogłyby charakteryzować się relatywnie niską innowacyjnością ze względu na brak prac eksperymentalnych, niezbędnych do realizacji projektu. Beneficjentami programu mogą zostać zarówno indywidualni przedsiębiorcy, jak i konsorcja przedsiębiorstw, pod warunkiem wdrożenia współfinansowanej innowacji. Sposób wdrożenia podzielono na trzy kategorie: nowy produkt, nowa technologia lub licencja odsprzedawana innemu podmiotowi. Zadbano także o premiowanie innowacji, które zostaną upublicznione poprzez zaprezentowanie ich szerokiemu gronu odbiorców. W zależności od swoich preferencji beneficjent ma do wyboru jeden z czterech sposobów rozpowszechnienia wyników⁶:

•    3 konferencje techniczne lub naukowe, w tym jedna o zasięgu ogólnopolskim,

•    w formie publikacji, w co najmniej 2 czasopismach naukowych lub technicznych (zawarte w wykazie czasopism MNiSW),

•    za pośrednictwem powszechnie dostępnych baz danych zapewniających swobodny dostęp do uzyskanych wyników badań,

•    za pośrednictwem oprogramowania bezpłatnego albo oprogramowania z licencją otwartego dostępu.

Procentowo największe wsparcie finansowe w realizacji projektu mogą otrzymać firmy mikro, małe i średnie, natomiast najmniejsze – te duże. Zasady  zostały dokładniej przedstawione w tabeli 1.

Uwzględniono także polskie realia oraz bazę naukową rodzimych przedsiębiorstw. Nie wszystkie posiadają rozbudowane laboratoria badawcze lub też nie są one wyposażone w sprzęt odpowiedni do realizacji wszystkich eksperymentów niezbędnych do skutecznego przeprowadzenia prac eksperymentalnych. W związku z tym przewidziano możliwość zlecania prac podwykonawcom, nakładając jednak następujące ograniczenia:

•    60% wartości kosztów kwalifikowanych – w przypadku projektu realizowanego samodzielnie przez przedsiębiorcę;

•    50% wartości kosztów kwalifikowanych – w przypadku projektu realizowanego przez konsorcjum przedsiębiorstw.

Celem tych ograniczeń jest uniknięcie sytuacji, w której konkursy mogłyby być wygrywane przez np. firmy pośredniczące w zawieraniu wniosków nieposiadające jednak zasobów do tego, by wdrożyć projekty.

Przez pryzmat liczb

Odbyły się dwa konkursy dla sektora chemicznego. I ogłoszony w grudniu 2016 r. i II w styczniu 2017 roku. W przypadku konkursu I można mówić o dużym sukcesie. Po pierwsze, zgodnie z wstępnymi założeniami przyjęto alokację na poziomie 120 mln zł i sektor wykorzystał ponad 91% tych środków. Dane dotyczące zarówno wysokości wsparcia dla projektów, jak i liczby wniosków przedstawiono na rysunku 1. W II konkursie założono alokację na poziomie 180 mln zł. Rekomendowana kwota dofinansowania w konkursie I była o blisko 27 mln zł wyższa niż w konkursie II. Jednocześnie zmalała liczba wniosków złożonych do drugiego konkursu z 49 do 40, a także liczba wniosków rekomendowanych do dofinansowania z 27 do 17. Należy zaznaczyć, że rekomendowana kwota dofinansowania w konkursie II stanowi około 49% alokacji ustalonej na poziomie 180 mln.

Optymalizacja wymagań konkursowych

I konkurs był szczególnie istotny, ponieważ pozwolił na optymalizację wymagań formalnych w stosunku do nadsyłanych wniosków zgodnie z innymi programami. Dzięki usunięciu niektórych barier, takich jak: zwiększenie czasu na złożenie wniosku z 30 dni do blisko 2 miesięcy, ułatwiono także wnioskodawcom kwestię związaną z oceną merytoryczną. W konkursie II zrezygnowano z indywidualnej oceny merytorycznej na rzecz prepanelu odbywającego się u wnioskodawcy. W I konkursie najwięcej błędów formalnych dotyczyło zawierania umów warunkowych z podwykonawcami lub kluczowym personelem⁷. Dużo błędów dotyczyło załącznika „Sytuacja Finansowa”, wskaźników produktu i bezpośredniego rezultatu, zrównoważonego rozwoju, załączników ogólnych oraz wykresu Gantta.

Po dogłębnej analizie NCBR poprawiło zarówno generator wniosków, jak i instrukcję pomocną przy ich wypełnianiu. I tak na przykład: zrezygnowano z dołączania umów warunkowych do wniosku, zamiast samodzielnie tworzyć wykres Gantta; jest on tworzony automatycznie na podstawie przesłanych informacji, ułatwiono także operowanie wskaźnikami⁷.

Podsumowując, należy podkreślić, że optymalizacja wymagań konkursu przyniosła spodziewane efekty. Praktycznie nie wystąpiły rażące błędy formalne i w konsekwencji przyjęto wszystkie wnioski w konkursie II (dla porównania w konkursie I, z przyczyn formalnych odrzucono 4 wnioski).

Cały artykuł zostal opublikowany w nr 6/2017 dwumiesięcznika "Chemia Przemysłowa".