Już w 2015 roku Unia Europejska przyjęła pakiet działań związanych z gospodarką o obiegu zamkniętym. Głównym ich celem ma być ułatwienie zrównoważonego wykorzystania zasobów, zarówno przez konsumentów, jak i przedsiębiorstwa, gdyż tylko w ramach kompleksowego podejścia możliwe jest osiągnięcie założonych celów.

Kluczowym jest, aby działać w ramach całego cyklu życia produktu, rozpoczynając zmiany od produkcji, poprzez konsumpcję, aż do gospodarki odpadami i ponownego wykorzystania surowców. Takie działania spowodują oszczędność energii oraz zmniejszenie emisji szkodliwych substancji, w tym gazów cieplarnianych, do środowiska. Gospodarka o obiegu zamkniętym zwiększy europejską konkurencyjność, pozwoli uchronić przedsiębiorstwa przed niedoborem zasobów i niestabilnością cen, a także da nowe możliwości biznesowe, wydajniejsze sposoby produkcji.

Finansowanie na poziomie krajowym i unijnym

Takie kompleksowe działania wymagają oczywiście zasobów finansowych. Oprócz finansowania na poziomie krajowym na te cele przeznaczone są także fundusze unijne. Mowa tu zarówno o funduszach strukturalnych, jak i pieniądzach przeznaczonych na badania i innowacje w ramach programu Horyzont2020. Jest on największym w historii Unii programem w zakresie badań naukowych i innowacji, w ramach którego w ciągu 7 lat (2014 -2020) na nowatorskie badania i innowacyjne rozwiązania przeznaczone zostanie łącznie 77 028,3 mln euro, a bezpośrednio na wspieranie działań związanych z GOZ 650 mln euro. Od 2015 roku działania związane z gospodarką o obiegu zamkniętym wciela się w życie, a w marcu 2019 roku Komisja Europejska opublikowała raport oceniający wyniki i efekty realizacji planu, a także wskazujący bieżące najważniejsze problemy i zadania.

Działania zaplanowane w 2015 roku idą w wielu kierunkach, ze względu na złożoność zagadnienia.  Wszystkie mają na celu między innymi ograniczanie ilości odpadów (np. zmniejszenie ilości odpadów spożywczych o połowę do 2030 roku), stworzenie spójnej strategii dotyczącej tworzyw sztucznych (recykling, biodegradowalność, zmniejszenie ilości odpadów w wodach), wtórne wykorzystywanie wody, zwiększony recykling odpadów, ponowne użycie i symbiozę przemysłową (zamianę produktu ubocznego jednej branży przemysłu w surowiec dla innej branży). Istotne są działania zarówno na poziomie projektowania produktów, planowania procesów przemysłowych czy edukacji. Wszystkie te kierunki wspierane są przez program Horyzont 2020 w ramach konkursów na badania i innowacje. W toczących się projektach finansowanych z tego źródła biorą udział także polskie podmioty wykorzystując unijne fundusze na rozwiązywanie problemów związanych z gospodarką o obiegu zamkniętym.

Projekty na wsparcie gospodarki GOZ

Przechodzenie od gospodarki linearnej do gospodarki o obiegu zamkniętym wymaga wielu zmian systemowych, analizy barier ekonomicznych czy prawnych, tworzenia nowych modeli biznesowych i innych miękkich, nietechnologicznych działań mających na celu dostosowanie gospodarki do nowych wyzwań. Podejściem systemowym, wspieraniem modeli biznesowych i synergią między różnego typu funduszami na wsparcie gospodarki o obiegu zamkniętym zajmuje się projekt SCREEN, w którym uczestniczy województwo łódzkie. Tego typu podejście do tematu realizuje także projekt R²π z udziałem Fundacji Instytut Innowacyjna Gospodarka i Ministerstwa Rozwoju.

Projekt ten ma wypracować modele biznesowe przejścia do gospodarki o obiegu zamkniętym. Jego innowacja polega na silnym ukierunkowaniu na działalność gospodarczą, badaniu bodźców wykraczających poza cele środowiskowe, a także na analizie roli kwestii politycznych. Celem projektu R²π jest zatem opracowanie zrównoważonych modeli biznesowych, które ułatwiłyby gospodarkę o obiegu zamkniętym i zaproponowanie „Pakietu strategicznego”, który będzie wspierał te modele biznesowe.  Istotne wydaje się także grupowanie podmiotów zainteresowanych gospodarką o obiegu zamkniętym i dawanie im pola do współpracy i kreowania zmian w tej dziedzinie.

Projekt CICERONE, w którym uczestniczy Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, zrzesza instytucje w celu stworzenia platformy do skutecznego programowania gospodarki o obiegu zamkniętym. Projekt ma uwzględniać lokalne różnice potrzeb i warunków w tym zakresie, zapewniać aktywne uczestnictwo interesariuszy, analizować problemy prawne i najlepsze praktyki w tym zakresie.

Ale oczywiście gospodarka o obiegu zamkniętym to nie tylko koncepcje, strategie i plany, ale także, a może przede wszystkim, wcielanie w życie rozwiązań minimalizujących ilość powstających odpadów i proponujących ich ponowne zagospodarowanie. I w tym zakresie program Horyzont 2020 finansuje liczne innowacje, wspomagając także polskie instytucje funduszami na badania i testy.

Ważnym kierunkiem gospodarki o obiegu zamkniętym jest spojrzenie na odpad jak na surowiec do produkcji innych wyrobów. W takim ujęciu rozwiązań próbuje szukać wiele polskich instytucji. ASM Centrum Badań i Analiz Rynku wraz z 24 partnerami z Hiszpanii, Francji, Włoch, Finlandii, Holandii, Niemiec, Belgii oraz Szwajcarii zrealizował projekt HISER mający na celu opracowanie holistycznych, innowacyjnych rozwiązań dla wydajnego recyklingu i odzysku cennych surowców ze złożonych odpadów budowlanych i rozbiórkowych. W ramach projektu pracowano nad metodami i narzędziami ułatwiającymi gromadzenie i przetwarzanie danych na temat rodzaju, jakości oraz ilości odpadów budowlanych w celu osiągnięcia wydajniejszej selektywnej segregacji surowców, a także nad efektywnymi kosztowo technologiami wykorzystywania w produkcji wysoko oczyszczonych surowców wtórnych pochodzących z odpadów budowlanych i rozbiórkowych.

Z kolei miasto stołeczne Warszawa, firma IZNAB i Instytut Ochrony Środowiska PIB zaangażowały się w projekt URBANREC. Jego celem jest wdrożenie ekoinnowacyjnego, zintegrowanego systemu zagospodarowania odpadów wielkogabarytowych i wykazanie jego skuteczności w różnych częściach Europy reprezentowanych Hiszpanię, Belgię, Polskę i Turcję. Pomimo rozwoju gospodarowania odpadami komunalnymi w kierunku gospodarki cyrkularnej, odzysk odpadów wielkogabarytowych ciągle jest dużym wyzwaniem. Ponad 60% z 19 milionów ton mebli, materacy, tekstyliów i wyrobów ogrodowych z tworzyw sztucznych, które są wyrzucane każdego roku w krajach europejskich, ląduje na wysypiskach. Konsorcjum ma opracować skuteczne rozwiązania w zakresie gospodarowania odpadami wielkogabarytowymi promujące profilaktykę i ponowne wykorzystywanie, ale także zastosowanie innowacji w zakresie logistyki i przetwarzania odpadów. Nowe, innowacyjne rozwiązania dotyczące recyklingu mechanicznego i chemicznego mają umożliwić odzysk odpadów wielkogabarytowych dla uzyskania produktów o wysokiej wartości dodanej, takich jak kleje, rozpuszczalniki lub dodatki, pianki, kompozyty wzmacniane włóknem i filcem, czy wzmacniane tworzywa sztuczne, takie jak kompozyty drewna i plastiku.

Niebagatelną kwestią jest problem tworzyw sztucznych. Pracuje się zarówno nad koncepcjami recyklingu, jak też zmniejszaniem zapotrzebowania na produkty jednorazowego użytku. Przykładem działania w tej materii może być projekt WOOL2LOOP z udziałem polskiego przedsiębiorstwa Tree Capital, który ma za zadanie zająć się recyklingiem wełny mineralnej. Wełna taka jest uważana w dużej mierze za nienadającą się do recyklingu. Projekt ma na celu zamknięcie pętli materiałowej i zaproponowanie sortowania, obróbki wstępnej i przetwarzania tego produktu. Wełna mineralna mogłaby zostać przekształcona w nowe materiały budowlane w ramach tego pilotażowego projektu. Istnieje tu duży potencjał biznesowy, ze względu na rosnące koszty składowania odpadów, ale ważny jest także aspekt środowiskowy projektu.

Cały artykuł został opublikowany w nr 5/2019 magazynu Chemia Przemysłowa